* شعر انواع مختلف دارد. در زیر برای آشنایی خوانندگان به شماری از گونه‌های شعری به صورت فشرده اشاره می‌شود.
نویسنده: محمودجعفری
شعر آزاد
شعر آزاد (free verse) شعر فارغ از قید وزن وقافیه كه به ضرباهنگ و موسیقی كلمات توجه دارد. مصرعها به حسب موسیقی كلام و متناسب با مضمون كوتاه و بلند می‌شود. به این نوع شعر “شعرشاملویی” و شعر نیز میگویند. شاملو و بیژن جلالی از نخستین شعر آزاد سرای فارسی به شمار میآیند. اما نوع دیگری از شعر آزاد است كه از مصراعهای موزون نا مساوی تشكیل یافته است. تكیة آن بر آهنگ گفتار طبیعی زبان -كه ازتناوب هجاهای تكیه دار و بیتكیه حاصل شده است-میباشد. این نوع شعر كه در اواخر قرن بیست شهرت یافت، ابتدا در ادبیات فرانسه به وجود آمد. شاعران سدة نزده با شكستن قالب‌های سنتی و ایجاد تعدیل در وزن و قافیه شعر در پی خلق شیوة جدیدی برآمدند. نظم موزون اسكندرانی (مصراع 12 هجایی) را بر هم ریختند و شعری با مصراعهای غیر متساوی به و جود آوردند. “آرتور رمبو” نخستین شاعر آزاد سرای فرانسه است كه نخستین شعرآزادش را در سال 1886 م سرود. به دنبال او شاعران آزادی‌خواه دیگری در امریكا وانگلیستان این شیوه را ادامه دادند و اشعاری با مصراعهای كوتاه و بلند سرودند و شمار هجاها را مطابق دلخواه خود اضافه كردند. برخی از محققین بر این باورند كه شعر آزاد فرانسه از ترجمة كتاب مقدس “شاه جیمز” الهام گرفته است چه این كه در ترجمه شاه جیمز خصوصاً بخش سرود سلیمان و مزامر از شعر آزاده استفاه شده است. بعض دیگر از دانشمندان والت ویتمن شاعر امریكایی را آغازگر شعر آزاد در امریكا میدانند. به عقیدة اینها، ویتمن در سال 1855 م كتاب “برگ‌های علفزار” را سرود.
شعر بیزبان
وقتی شعر گفته می‌شود، همة ذهن‌ها جانب قالب‌های تعیین شده در زبان رجوع میكنند. این تداعی ناشی از عادت و تعریفی است كه معمولاً از شعر انجام گرفته است. ولی در یك دریافت دقیق تر و با توجه به ذات شعر، در مییابیم كه شعر تنها در زبان نیست. شعر یك موضوع كلی است كه گاهی در صورت زبان شكل می‌گیرد وگاهی در اشیا نطفه میبندد و گاهی در مفاهیم و صور ذهنی اندام می‌گیرد. این دریافت، مبتنی بر نگاه واقع بینانه نسبت به ذات شعر میباشد. مطابق این دریافت، شعر “كلام موزون ومقفا” یا كلام “متكرر، متوازن و خیال انگیز” نیست. شعر “گرهخوردگی عاطفه و تخیل در زبان آهنگین” نمیباشد. همچنان شعر حادثهای نیست كه در زبان واقع شده باشد بلكه شعر یك نگاه عاشقانه است كه در هر پدیدهای امكان حضور دارد. شعر، زبان بی جسم است. بدون این كه خود را نشان دهد، هزار مفهوم را انعكاس میدهد و صدایش درگوش جان‌ها مینوازد. شعر امر “دریافتنی” است نه حسی. به چشم و گوش نمی‌توان به او دست یافت. هرچه برطمع افزون نماییم نمیتوانیم به “قدرت بازو” حاصلش كنیم. خود میآید بیكه ما آن انتظارش داشته باشیم. مانند شبنم و سرسر صبحگاهی امر “سیال” و”خیال انگیز” است. “سبكبال” ما را تا ناكجاآباد . “زیبایی” اش را برماعرضه میكند و ما را “لذت” میبخشد. “خوشی” نثارمان میكند. با “لطافت” طبعی كه دارد همه را در آغوش خویش میفشارد. منظرگاهش تا آسمان هفتم راه میپیماید. “بادپا” ما را تا عمق هستی خویش فرا میكشد. ناخودآگاه بر ما “تأثیر” میگذارد. هرگز “خشونت” و “زمختی” را نمیپذیرد. با سنگینی و “ثقالت” كاملاً مخالف است. روی بال پرنگان پرواز میكند. نمونه بارزش را در زیبایی یك گل، لبخند ملیح یك عاشق، خال لب یار، آواز پرندگان، نوك خامة یك نقاش، ساز تار یك موسیقی، میتوان یافت.
شعر تجربی
شعر محسوس (یا شعر تجربی وعینی= concrete poetry) یكی از نمونههای شعری است كه طی چند دهة اخیر رواج یافته است و مقصود از آن شعری است كه شكلهای گرافیكی حروف، واژهها یا نمادها به مفاهیم ذهنی شاعر، صورت عینی بخشد. هدف از آن جسمی ساختن مفاهیم از طریق شكل دادن به واژهها و آواها میباشد. در این شكل هر نوع معنا، احساس و عاطفه میتواند در چارچوب اشكال گرافیكی معنای خاصی بیابد. كتاب”بینش دعا” از دیلن تامس (1914- 1953 م) شاعر انگلسی از همین نوع شعر به حساب میآید. این سبك اولینبار در سال 1952 م در برازیل مطرح گردید كه اگوستو دو كمپوس(1931 م-) شاعر و منتقد ادبی برازیلی از بنیانگذاران آن محسوب میشد. اگوستو دو كمپوس كه مالارمه، پاوندو آپولینر را استادان خود میدانست، در نشریة “نویگادرس” (كه خود پایه گذار آن بود)، میكوشید تا از طریق بازی با حروف، واژهها و آمیزش چاپ آرایی و آواها، قالب خاصی را به وجود آورد. این جریان بعداً به “محسوسگرایی” شهرت یافت. پیروان این شیوه معتقد بودند كه شعر را باید به عنوان یك كل در نظر گرفت چرا كه “شعر ابزار بیان عمدی معنا نیست بلكه بیش تر تجربة بصری و آفرینش یك شئ است.” در این شیوه زمان و مكان توأمان به خواننده انتقال مییابند. برخی از اندیشمندان براین باوراند كه این شیوه مرهون علایم اندیشه نگاری چینی و نظریة گشتالت (كل) است.
