سومین همایش ادبی از بلخ تا نیشابور عصر پنجشنبه 28 ثور (اردیبهشت) 1402 هجری – خورشیدی به مناسبت روز بزرگداشت حکیم عمر خیام نیشابوری همراه با رونمایی از مجموعه رباعی «چهار زخمه آواز» اثر محمد بشیر رحیمی شاعر شناخته شده‌ی معاصر بلخی در ولایت بلخ، سالن کتابخانه‌ی عمومی فردوسی شهر مزارشریف برگزار شد.
در این این همایش ادبی که از طرف کتابخانه‌ی عمومی فردوسی، خانه‌ی فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در شهر مزار شریف،انجمن ادبی خانه‌ی مولانا و انجمن نویسندگان بلخ برگزار شده بود شماری از چهره‌های شاخص ادبی در بلخ،شاعران، نویسندگان،اهالی فرهنگ، هنر وادبیات بلخ،اساتید دانشگاه ودانشجویان دانشکده‌ی زبان و ادبیات فارسی دری دانشگاه بلخ نیز شرکت کرده بودند.
« عبدالواحد عاطف کابلیان شاعر ومجری»
این همایش ادبی با اجرای عبدالواحد عاطف کابلیان از شاعران جوان و شناخته شده‌ی معاصر بلخ و طنین روح بخش کلام الهی با نوای دل‌نشین اسحاق نورستانی آغاز شد سید سکندر حسینی بامداد رئیس کتابخانه‌ی عمومی فردوسی و انجمن ادبی خانه مولانا اولین سخنران این همایش ادبی با اشاره به اهمیت تعامل و همدلی شاعران افغانستان و ایران گفت: هدف از برگزاری سلسله نشست‌های ادبی« از بلخ تا نیشابور» در دو دوره‌ی گذشته از این سلسله نشست که توسط خانه مولانا برگزار شده ایجاد پیوند و همدلی میان شاعران افغانستان و ایران بوده ودو نشست گذشته باحضور مشترک شاعران افغانستان وایران برگزار شده و اینک با ظرفیت‌های کتابخانه‌ی عمومی فردوسی، انجمن ادبی خانه مولانا،انجمن نویسندگان بلخ و دیگر نهادهای بومی در بلخ تلاش خواهیم کرد این نشست‌های مشترک بیشتر در داخل افغانستان اتفاق بیفتد.
آقای بامداد در ادامه گفت: برگزاری این همایش ادبی در آستانه‌ی روز گرامی‌داشت حکیم عمر خیام نیشابوری وبزرگداشت از او همراه با رونمایی مجموعه رباعی« چهار زخمه آواز» اثر یکی از شاعران معاصر بلخ بار دیگر پیوند عمیق بلخ و نیشابور وتاریخ وتمدن مشترک جغرافیای بزرگ زبان فارسی را زنده کرد.
رئیس کتابخانه‌ی عمومی فردوسی در بخش دیگری از صحبت‌هایش در مورد مجموعه رباعی« چهار زخمه آواز» به پیشینه‌ی رباعی سرایی و سیر و تحول این قالب محبوب ادبی اشاره کرده گفت: رباعی یکی از قالب‌های مورد توجه در ادبیات معاصر فارسی است و بسیاری از شاعران افغانستان وایران در این قالب ادبی طبع آزمایی کرده‌اند اما بر خلاف ایران تعداد اندکی از شاعران معاصر افغانستان به صورت تخصصی و حرفه‌ای سراغ این قالب ادبی رفته‌اند و محمد بشیر رحیمی بدون شک یکی از سرآمدان رباعی سرایی در حوزه‌ی افغانستان است که هم از نظر فرم و هم محتوا کارهایش در حوزه‌ی رباعی قابل توجه‌است.
رئیس انجمن ادبی خانه مولانا در صحبت‌های پایانی‌اش درباره‌ی مجموعه رباعی «چهار زخمه آواز» گفت: این مجموعه در چهار فصل یا همان چهار زخمه منتشر شده‌است که هر زخمه عنوانی مخصوص به خودش را دارد و شاعر در این مجموعه به مفاهیم معرفتی، دینی، اجتماعی و عاشقانه دارد.
صالح محمد خلیق رئیس انجمن نویسندگان بلخ دومین سخنران این رویداد ادبی بود آقای خلیق در بخش اول سخنرانی‌اش درباره‌ی سفر حکیم عمر خیام نیشابوری به بلخ صحبت کرده گفت: حکیم عمر خیام نیشابوری، فیلسوف،موسیقی‌دان، فیزیک‌دان، ریاضی‌دان،شیمی‌دان، زیست شناس،زمین شناس، ستاره‌شناس،ادیب،عارف،مفسر وشاعر که شهرت جهانی دارد سفرهایی به بلخ سمرقند، مرو، هرات، اصفهان وحجاز نیز داشته است.
سفر حکیم عمر خیّام به بلخ در سال 506 هجری و یا پیش‌تر از آن اتّفاق افتاده است و کهن‌ترین منبعی که از سفر و حضور خیّام نیشابوری در بلخ خبر می‌دهد، کتاب «چهارمقالۀ» عروضی سمرقندی است که در سال 550 هجری تألیف شده است و هدف خیام از این سفر نیز همانا آموزش بیشتر دانش بوده است. دربارۀ انگیزۀ اصلی وی از سفر بلخ، آورده اند که روزی از مسافرِ دانشمندی که از بلخ برای دانش‌اندوزیِ بیشتر به جهان‌گردی برآمده بود شنید که در شهر بلخ مدارس علمی بیش‌تری وجود دارند، به‌ویژه اطّلاع به دست آورد که نسخه‌ای از کتاب معروف «مخروطات»، نوشتۀ آپولونیوس، ریاضی‌دان معروف یونانی نیز در تملّک یکی از بزرگان بلخ است و از این‌رو به اشتیاق دیدن آن کتاب و احتمال نسخه‌برداری از آن رهسپار بلخ شد و به این آرزوی خود دست یافت و در ضمن، در مدّت اقامت خود در بلخ به دانش‌اندوزیِ دانش‌های گوناگون و از جمله فلسفه پرداخت.
رئیس انجمن نویسندگان بلخ در معرفی دفتر رباعی «چهار زخمه آواز» با نگاه کلی به مضامین این مجموعه شعر وارائه نمونه‌های از این دفتر چنین گفت:
«چهار زخمه آواز» تازه‌ترین دفتر شعر آقای محمّدبشیر رحیمی، شاعر معاصر بلخ، است که دربرگیرندۀ رباعی‌های و دوبیتی‌های او ست که در سال‌های 1398 و 1399 هجری خورشیدی سروده شده اند. این اثر ارزش‌مند از سوی انتشارات هزارۀ ققنوس در صفحه به قطع رقعی در سال 1401در تهران به چاپ رسیده و دارای چهار بخش یا چهار زخمه است به نام‌های اشراقات عشق، آیه‌های شهود، بلوغ دردها و نفس‌های آرام. در سه بخش نخست آن رباعیها و در بخش آخر آن دوبیتی‌ها جا گرفته اند.
زخمۀ نخست با رباعی‌های مناجاتی و توحیدی آغاز می‌شود، مانند بسیاری از دیوان‌های شعر و آثار منظوم کهن زبان فارسی دری، که این یک کار ستودنی و ارزشی و از آیین‌های کهن ادبی ماست.
با نام خدا که داد هستی ما را
اندیشۀ روشنی‌پرستی ما را
با نام خدا که خاک را جان بخشید
وا داشت به عشق و شور و مستی ما را
به همین‌گونه، شاعر در این زخمه از نام خدا به عشق حقیقی رو می‌آورَد و تمام رباعیها رنگ و بوی تصوّفی و عرفانی دارند و در واقع آقای رحیمی شعر عرفانی را که در تاریخ ادبیّات معاصر فارسی دری کم‌رنگ است با زبان شسته و رُفتۀ امروزی و با رویکرد تازه و نگاه نو به پدیده‌های هستی دوباره زنده ساخته و در بالندگی بیشتر آن سهم شایسته‌ای گرفته است.
شعری که تو نیستی در آن، بی‌معناست
بی تو نه سخن، که این جهان بی‌معناست
بی ماه، زمین از اعتبار است تهی
خورشید نباشد، آسمان بی‌معناست
زخمۀ یا بخش دوم، آیه‌های شهود نام دارد. در این زخمه، شاعر، بیشتر به خود فرو می‌رود و به جستجوی رابطه‌هایی که شاعر عاشق را با پدیده‌های هستی پیوند می‌دهند می‌پردازد که باز هم بازتاب دهنده‌ی اندیشه‌های ژرف عرفانی شاعر اند.
بی مرگ، کدام زنده‌گی را رنگ است؟
هر جای که زنده‌یی‌ست مرگ‌آهنگ است
بایست مجال دیگری پیدا کرد
چون خاک برای پرگشودن تنگ است
در زخمۀ سوم یعنی بلوغ دردها، شاعر را درگیر مسایل اجتماعی و سیاسی می‌بینیم. در این زخمه، شاعر سیاست‌بازی‌های روز را زیر پرسش و نقد قرار می‌دهد؛ از دروغ‌گویی‌ها و لاف‌زدن‌های سیاست‌پیشه‌گان تا روند انتخابات دروغین و فضای خفقان‌آلودمیهن. شاعر در این زخمه به دردهای گوناگون اجتماعی اشاره دارد؛ از جانشینی ضدّ ارزش‌ها به جای ارزش‌ها گرفته تا بی‌دادگری‌ها و محدودیّت‌ها در برابر دادخواهی و آزادی. زبان طنزگونه در برخی از این رباعیها حجم فاجعه را روشن‌تر به نمایش می‌گذارد.
ای کاش تفنگ می‌گرفتی، نه قلم
در دست فشنگ می‌گرفتی، نه قلم
این‌جا قلم از تفنگ، جرمش بیش است
باید سرِ جنگ می‌گرفتی، نه قلم
و سرانجام در زخمۀ چهارم یا نفَس‌های آرام، که دربرگیرندۀ چند دوبیتی و قسماً به گویش شیرین هزاره‌گیِ زبان فارسی دری است، با زبانی صمیمی با مخاطب خود هم‌سخن می‌شود و فارغ از نگرانی‌های روزگار با نگار زمینیِ خود به گفت‌وگو و رازونیاز می‌پردازد و به این‌گونه خوانندۀ این اثر ارزش‌مند را یک‌جا و گام‌به‌گام با خود پس از مرور از سرزمین‌های پررمزوراز «اشراقات عشق» و «آیه‌های شهود» و شکستاندن دیوارهای شهربند «بلوغ دردها» آرام آرام به سرمنزل «نفَس‌های آرام» می‌رسانَد.
الهی تا همیشه سبز باشی
الا ای عشق‌پیشه! سبز باشی
شبیه کاج‌ها باشی فرافصل
ز شاخ و برگ و ریشه سبز باشی
محمد فهیم کریمی استاد دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه بلخ سومین سخنران این رویداد ادبی بود آقای کریمی پیرامون شخصیت خیام و نگاهی به نوروزنامه‌ی خیام صحبت کرده گفت: کتاب‌ها وآثاری که در باره‌ی حکیم عمر خیام نیشابوری نوشته شده‌است بسیار اند «پاتر» در سال 1929 میلادی 1130 کتاب ومقالهی مرجع را برای شناسایی شخصیت،افکار و کارکردهای خیام معرفی کرده است و به باور مینوی،نفیسی وپیرپاسکال فرانسوی این مراجع امروز از 2000 هم بیشتر اند اما درباره‌ی نوروزنامه خیام به جز چند مقاله‌ی کوتاه ومعرفی گونه از سوی اندیشمندانی چون: بهار، صفا، محیط طباطبایی، مینوی، صادق هدایت وزهرا خانلری چیزی نداریم.
آقای کریمی با نگاهی به نوروزنامه‌ی خیام در ادامه‌ی صحبت هایش گفت: نوروزنامه رساله‌ای است به زبان فارسی که حکیم عمر خیام نیشابوری در آن علت پیدایش جشن نوروز، واضع آن آداب، شاهان آریایی را در این جشن شرح می‌دهد وهمچنین از شاهان اساطیری و تاریخی آریایی و آیین جهان داری ورسوم شاهی مطالبی آورده است.
آقای کریمی همچنان گفت: نوروزنامه به فارسی ساده و بی مانندی نوشته شده که نثر ادبی آن یکی از بهترین و سلیس ترین نمونه‌های نثر فارسی‌است. روش نگارش این کتاب مبتنی بر سبک عمومی نویسندگان اواخر سده‌ی پنجم است و به همین سبب انشای روان، ساده و خالی از تکلف دارد عبارتش کوتاه و واژگان عربی آن کم اند.
بخش پایانی این همایش به شعر خوانی شاعران جوان بلخ اختصاص داشت و عبدالواحد عاطف کابلیان،علی رضا رحمانی، سید حمزه عابر، یونس طاهری، سید امین حسینی، گل آغا طاهری، محمد آقا طیبی،بهمن انوشه،حسن خرمی،اسحاق نورستانی،عبدالواحد سروش،عبدالبصیر رحیمی، حسن بیکران روحانی،احمد فیاض مطهری وعتیق الله فیضی به شعر خوانی پرداختند.
در پایان این رویداد ادبی دکتر محمد صالح راسخ رئیس دفتر آموزش‌های کارشناسی ارشد دانشکده‌ی ادبیات فارسی دری دانشگاه بلخ با اظهار خوشحالی از اوضاع فعلی ادبیات در بلخ و تعدد شاعران جوان در این شهر و تشویق‌شان توصیه کرد که شاعران جوان ما با متون کهن زبان و ادبیات فارسی و با آثار شخصیت های مانند خیام، مولانا و حافظ توجه ویژه داشته باشند.
گفتنی است که عبدالفیاض مهرآیین ازبزرگان عرصه‌ی فرهنگ و ادبیات بلخ، محمد عمر قانونی وبشیر جوینده از اساتید دانشکده‌ی ادبیات دانشکده بلخ در این رویداد ادبی حضور داشتند و از مجموعه رباعی «چهار زخمه آواز در بخش پایانی این همایش رونمایی کردند.
در فرجام این همایش ادبی با عکس‌های یادگاری شاعران و صرف شیرینی به پایان رسید.
گزارش: سید فایق رادمنش
