شماری از شهروندان کشور از کاهش رقص سماع در شهرهای هرات و کابل خبر میدهند و می‌گویند طی یک سال اخیر مراسم رقص سماع در این دو شهر برگزار نشده است.
شبیراحمد* شاعر و دانشجو در هرات می‌گوید: «پیش از این رقص سماع در افغانستان همزمان با فرارسیدن زادروز مولانا جلال‌الدین محمد بلخی در تالار مولانا در شهر هرات برگزار می‌شد؛ اما اکنون بیش از یک سال می‌شود که این برنامه برگزار نشده است.»
رحمان* از علاقه‌مندان مولانا جلال‌الدین محمد بلخی در هرات عامل عمده‌ی کاهش برنامه رقص سماع را بی‌توجهی مقامات می‌داند و می‌گوید: «وزارت اطلاعات فرهنگ توجه چندانی به رقص سماع ندارد.»
اما شماری از شهروندان کابل از افزایش علاقه‌مندی به اجرای رقص سماع در این شهر خبر میدهند.
مرتضی علمیار* عضو یکی از انجمن‌های ادبی در شهر کابل می‌گوید: «در این اواخر توجه مردم به رقص سماع بیشتر شده است و جوانان زیادی به آن علاقه‌مند گردیده‌اند.»
رقص سماع نوعی از رقص صوفیه شامل چرخش بدن همراه با حالت«خلسه» است. این رقص مخصوص اهل تصوف و درویش‌هاست. اهل تصوف برای نزدیک شدن به الله متعال شب‌های طولانی را برای انجام دادن این رقص اختصاص میدهند.
در سماع درویش‌ها با لباس‌های سفیدِ بلند و کلاه قهوه‌ا‌ی تیره به صورت هماهنگ می‌چرخند؛ آن‌قدر که اگر فرد عادی این کار را انجام دهد قطعاً سرش گیج می‌رود و زمین می‌خورد. لباس بلند و سفید نماد کفن و مرگ است و کلاه بلند نشانه‌ی سنگ قبر می‌باشد. آن‌ها با ظاهر شان خداوند و مرگ را به یاد بینند‌گان می‌اندازند.
سماع دنیای دیگر است؛ جهانی که هرکس نمی‌تواند به آن داخل شود. حالتی که عرفا در هنگام سماع دارند، احساس گیجی توأم با جدا شدن نسبی روح از بدن است.
درباره‌ی پیشینه رقص سماع اطلاعات دقیقی وجود ندارد. برخی می‌گویند جشن سماع ریشه در عقاید عرفانی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی دارد. درویشان چرخیدن هماهنگ را روش مولانا می‌دانند.
در گذشته‌ها این مراسم در شب و با روشن کردن شمع آغاز می‌شد و پس از آن درویشان با لباس سفید بلند به روی صحنه آمده و با دست‌هایی که بر روی می‌گذاشتند به جمعیت ادای احترام می‌نمودند.
مراسم با نواختن ساز و نی و دف آغاز می‌شد و خواننده‌ها اشعاری از دیوان شمس را گاهی با صدای بلند و گاهی به‌صورت زمزمه می‌خواندند. درویشان دست‌ها را به‌سمت آسمان می‌گشودند و به‌صورت دایره‌ای می‌چرخیدند.
اما اکنون در برگزاری این رقص تغییرات چشم‌گیری به‌وجود آمده‌است؛ سماع با آیاتی از قرآن‌شریف و مدح حضرت محمد (نعت) آغاز می‌شود. پس از اتمام آیات قرآن، نی‌زن، تک‌نوازی را شروع می‌کند و بعد از مدتی سایر اعضا شروع به نواختن آلات دیگر موسیقی می‌کنند.
سپس یک‌تن از درویش‌ها سلام می‌دهد و با بوسیدن نمادین دست مرشد اجازه شروع مراسم را می‌گیرد. شیخ (پیر) در جای خود ایستاده و درویشان در گرد او دایره‌ای شکل می‌ایستند و شروع به چرخش می‌کنند. چرخیدن به دور شیخ (پیر) با ذکر الله الله همراه است. در این مراسم شیخ استعاره از خورشید و مریدان او استعاره از ستارگانی‌‌اند که دست در آسمان، هم به دور خود و هم به دور خورشید می‌چرخند. در صوفیه چرخش به معنای عشق است و هر عشقی در نهایت منجر به عشق الهی می‌شود.
در مراحل پایانی، همه‌ی درویشان همزمان چشم‌های‌شان را باز می‌کنند. گشودن یکباره چشم‌ها نشان‌دهنده‌ی رسیدن به اوج هیجان و پایان مرحله سماع است.
رقص سماع در شهرهای دیگر جهان نیز برگزار می‌شود که از آن جمله می‌توان از شهر قونیه ترکیه نام برد.
رقص سماع در شهر قونیه همه‌ساله در ماه دسامبر برگزار می‌شود و حدود ده شب ( ۷ تا ۱۷ دسامبر) ادامه می‌یابد. تعدادی از علاقه‌مندان و هواداران این رقص گردهم می‌آیند و این رقص را انجام میدهند.
در برخی از شهرهای افغانستان مانند هرات، مزارشریف و کابل نیز این رقص اجرا می‌شود. در سال‌های گذشته تعدادی از فرهنگیان جشن «سماع » را با خواندن شعر و سرودهای هماهنگ همراه با دف و رقص سماع برگزار می‌کردند.
کاهش برنامه رقص سماع در افغانستان در حالی صورت می‌گیرد که به تاریخ 9 ثور سال جاری در اثر حمله انتحاری بر یک خانقاه صوفیان در کابل ۶۶ تن کشته و ۷۸ تن زخمی شدند. گروه داعش مسئولیت حمله بر این خانقاه را به عهده گرفت. این حمله با واکنش‌های گسترده‌ی داخلی و بین‌المللی روبه‌رو گردید.
نویسنده: عبدالظهور حفیظی
