«عید مرده» به دو شب مانده به شب اول ماه شوال که فردای آن عید سعید فطر است، اطلاق می‌شود. این اصطلاح در بسیاری از مناطق افغانستان به‌ویژه روستاهای افغانستان و مناطق مرکزی وهزاره‌جات رواج دارد.
دلیل اختصاص این شب به مرده‌ها این است که مردم عقیده دارند که در این شب اموات چشم انتظار دعا و خیرات زندگان خود هستند. از این جهت در بسیاری از مناطق، خانواده‌ها غذای نذریه می‌پزند و به فقرا ویا اهالی قریه و همسایه‌های خود تقسیم می‌کند. پس از صرف طعام قرآن می‌خوانند و در حق اموات خویش دعا می‌کنند.
یکی از رواج‌های مردم در این شب، «خانه‌بخشک» است. خانه‌بخشک عنعنه‌ای است که بیشتر در میان روستائیان مناطق هزاره‌جات رواج دارد. اهالی قریه بعد از خواندن نماز مغرب در مسجد جمع می‌شوند. یک شخص ریش‌سفید و کلان‌سال حاضر، حاضرین را به گروه‌های کوچک دونفره تقسیم می‌کند و به خانه‌های اهالی قریه جهت صرف طعام نذریه می‌فرستد.
از این جهت شب «عید مرده» به این نام مسما گردیده است و یکی از رواج‌های پسندیده در میان مردم افغانستان است.
