یافته‌های خبرگزاری فرهنگ نشان می‌دهد که هزینه فاتحه و خیرات در شهر کابل به ۵۵۵هزار افغانی رسیده است.
باشندگان غرب کابل ضمن شکایت از افزایش هزینه‌ی مرگ در گفت‌وگو با خبرگزاری فرهنگ می‌گویند که این مصارف سنگین است و مردم توان پرداخت آن را ندارند. لذا گاهی مجبور می‌شوند برای گرفتن مراسم فاتحه پول قرض کنند.
از تشییع جنازه تا روز فاتحه‌گیری
به گفته‌ی یکی از باشندگان غرب شهر کابل، از روز تشیع جنازه تا روز فاتحه‌گیری حدود 55هزار افغانی مصرف می‌شود. این مصرف شامل موترهای شخصی که در این روز اشتراک می‌کنند، نمی‌شود؛ بلکه تنها مصارف کفن، قبر، کرایه‌ی موتر، کرایه‌ی امبولانس، یک وعده‌ی غذا برای کسانی که در تشییع جنازه اشتراک کرده‌اند و چندوعده غذایی که همسایگان، دوستان و اقارب عزادار برای آن‌ها ترتیب می‌دهند، را دربر می‌گیرد.
فاطمه کاظمی باشنده‌ی قلعه حیدر دشت‌برچی در گفت‌وگو با خبرگزاری فرهنگ می‌گوید: «در روز تشییع جنازه برعلاوه‌ی مصارف کفن و قبر، تنها برای کرایه‌ی موتر، امبولانس و یک وعده‌غذا حدود 20 هزار افغانی به مصرف می‌رسد.»
وی می‌افزاید: «مردم رسم دارند که تا روز فاتحه، خانواده‌ی صاحب مصیبت را غذا بدهند. به‌طور اوسط چهار تا پنج وعده‌غذا می‌شود که در هر وعده‌غذا، حدود 5 تا 10هزار افغانی مصرف می‌شود.»
شاه‌چمن یکی دیگر از باشندگان منطقه‌ی سنگ‌چال غرب کابل می‌گوید: «مصارف غذایی که اقارب متوفی می‌دهند حدود ۱۰ تا ۱۵ هزار فغانی می‌شود.» تغییر ارقام به دلیل کم و زیاد شدن مهمانان و نوعیت غذا است؛ زیرا بعضی حتا گوسفند نیز ذبح می‌کنند.
مصارف روز فاتحه
علاوه براین، مصرف اصلی دیگر، هزینه‌ی روز فاتحه است. در این روز نیز صاحب مصیبت مجبور است تا هزینه‌ی کلانی را برای شخص متوفی به مصرف برساند.
به گفته‌ی شاه‌چمن، مصارف روز فاتحه شامل برنج، گوشت، کرایه‌ی مسجد، حق‌الزحمه قاری‌های قرآن، چاپ کارت دعوت، دست‌مزد آشپز، کرایه ظروف و … می‌شود. در روز فاتحه از ۵۰۰ تا ۲هزار نفر دعوت می‌شوند. کرایه‌ی موتر هر نفر را اگر ۴۰ افغانی حساب کنیم، از هزار نفر۴۰هزار افغانی می‌شود. اگر مصارف فاتحه ۱۵۰هزار افغانی شود، جمع کرایه موتر عزاداران و مهمانان، به ۱۹۰ هزار افغانی افزایش می‌یابد.
شاه‌چمن می‌افزاید: «در مسجدی که ما عضویت داریم، مصارف فاتحه از ۹۰هزار تا ۲۰۰ هزار افغانی است. از اهالی همین مسجد کسانی بوده‌اند که مجبور شده‌اند برای گرفتن فاتحه، پول با مفاد ماهانه چهار هزار افغانی قرض بگیرند.»
مصارف بعد از فاتحه تا چهلم
مصارفی که بعد از فاتحه بر صاحبان مصیب تحمیل می‌شود، نیز قابل توجه است. شماری از باشندگان غرب شهر کابل می‌گویند؛ بعد از وفات، مردم رسم دارند که هر شب‌جمعه تا چهلم ختم قرآن بگیرند. در این شب‌ها ۳۰ تا ۶۰ نفر دعوت می‌شوند که مصارف هرشب آن حدود ۷ تا ۱۵هزار افغانی می‌شود. اگر مصارف هرشب را ۱۰هزارافغانی محاسبه کنیم، در مجموع ۵۰هزار افغانی می‌شود.
مصارف روز چهلم و سالگرد
روز چهلم و سالگرد نیز از دیگر رسم و رواج‌های مردم است که خود هزینه‌ی دیگری را بر صاحبان مصیبت تحمیل می‌کند. در این روز از ۱۰۰ تا۳۰۰ نفر برای ختم قرآن دعوت می‌شوند. مصارف هرکدام حدود۵۰هزار افغانی تخمین شده است.
احمدمنیر یکی از باشندگان قلعه‌نو غرب کابل می‌گوید: «مصارف سالگرد و چهلم حدود۱۰۰هزار افغانی می‌شود. بعضی از خانواده‌ها سال‌های بعدی را نیز مراسم می‌گیرند.»
مصارف «روشویی»
مصارف کفن، دفن، فاتحه، چهلم و سالگرد تنها مصارفی‌اند که باید صاحبان مصیبت آن را می‌پردازند، در کنار آن، رواج دیگری نیز وجود دارد که باید اقارب میت مخارج آن را متقبل شوند.
به گفته‌ی حسین‌علی باشنده‌ی قلعه‌شهاده غرب کابل، بعد از فاتحه مردم رسم دارند که تا سه-چهار ماه بعد، صاحب مصیبت را مهمان کنند که به آن روشویی گفته می‌شود. این مهانی تا ۲۰ وعده‌غذا نیز می‌رسد. در هروعده از ۲۰تا ۷۰نفر دعوت می‌شوند. در هروعده‌غذا، از ۱۰هزار تا ۳۰ هزار افغانی به مصرف می‌رسد. اگر حد متوسط آن را ۲۰ هزار در نظر بگیریم، مجموع آن ۱۰۰هزار افغانی می‌شود.
چرا مردم این مصارف را متحمل می‌شوند؟
شاه‌چمن می‌گوید: «بیشتر مردم به‌خاطر سیال‌داری مصرف می‌کنند تا نشان دهند که ما سرمایه‌دار هستیم. سیال‌داری باعث شده که هرخانواده از خانواده‌ی دیگر بیشتر مهمان دعوت کند.»
وی مسئله ننگ و طعنه‌ی مردم را یکی دیگر از عوامل این مصارف می‌داند و می‌افزاید: «مردم مجبورند فاتحه بگیرند؛ چرا که مردم طعنه می‌دهند که برای پدر و مادرش یک فاتحه هم گرفته نتوانست.»
سهیل متین باشنده‌ی چهارراهی حاجی نوروز علت دیگری برای مخارج مرگ بیان می‌کند و می‌گوید: «سطح فرهنگ مردم پایین است. به همین خاطر برای مردن هم سیال‌داری می‌کنند. از طرف دیگر بسیاری از مردم گرفتن مراسم تعزیه و نذر و فاتحه را جزء شعائر دینی و مذهبی خود می‌دانند و براساس وظیفه آن را انجام می‌دهند.»
پیامدهای هزینه مرگ
شماری از باشندگان شهر کابل، افزایش هزینه‌ی مرگ را عامل اصلی فقر می‌دانند و می‌گویند پول‌های هنگفتی که برای میت به مصرف می‌رسند، باعث ازیاد روزافزون فقر در جامعه می‌شود.
رحمان عبداللهی استاد در یکی از دانشگاه‌های خصوصی شهر کابل می‌گوید: «شمار زیادی از مردم توان تأمین مخارج زندگی خود را ندارند. از این‌رو وقتی یکی از بسته‌گان نزدیک‌شان می‌میرد ناچار می‌شوند پول قرض کنند. چون توان پرداخت قرض را هم ندارد، بر قرض‌های دیگرش افزوده می‌شود و این، فقر را دوچند می‌سازد.»
وی پیشنهاد می‌کند که یا دولت در زمینه کاری بکند و یا خود مردم و بزرگان اتحادیه‌های قومی کنارهم بنشینند و برای کاهش هزینه‌ی مرگ چاره‌سنجی کنند.
در همین حال شماری از اتحادیه‌های مربوط به مردم جاغوری مقیم کابل به‌خاطر بلند بودن هزینه‌ی مراسم فاتحه، مصوبه‌ای را تصویب کرده‌اند که فاتحه بعدازظهر و بدون غذا برگزار شود.
همچنین مردم «سراب» ولسوالی جغتوی ولایت غزنی مقیم کابل نیز تصویب کرده‌اند که در صرف طعام بجز از دوستان نزدیک، دیگر افراد را دعوت نکنند.
علمای دین چه می‌گویند؟
خادم‌حسین فاضلی استاد دانشگاه و مسئول فرهنگی مسجد رسول‌اکرم واقع گولایی مهتاب قعله می‌گوید: «مجالس امروز متأسفانه خلاف روش ائمه‌ی هداست؛ زیرا بیشتر ثروتمندان در آن دعوت می‌شوند. در سفره‌ای که فقیران نباشد، ثواب ندارد.»
وی درباره قرض گرفتن پول در بدل مفاد، برای مراسم فاتحه می‌گوید: «هیچ جواز شرعی ندارد؛ زیرا سود در اسلام حرام است.»
فاضلی همچنین می‌افزاید: «خیرات تنها به مفهوم غذا دادن نیست. خیرات شامل تمام کارهای نیک می‌شود.»
سید محمدعلی احمدزاده، ملاامام مسجد قرآن و عترت ساحه‌ی انچی غرب کابل، در مورد صرف طعام در روز تشییع جنازه، می‌گوید: «صرف طعام تا سه روز در خانه‌ی عزادار کراهت دارد.»
وی در مورد شیوه‌ی گرفتن فاتحه، می‌گوید: «فاتحه به شیوه‌ای که مردم می‌گیرند، هیچ‌گونه مبنای شرعی ندارد. در اسلام توصیه شده که مردم باید به عزادار تسلیت بگویند نه این‌که خودش مراسم بگیرد تا مردم بیایند، به او تسلیت بگویند.»
همچنین وی علاوه می‌کند: «از مردم می‌خواهم که هرکارشان را به اسلام برچسب نزنند. در شرایط فعلی مردم باید دست نیازمندان را بگیرند.»
هرچند آمار دقیقی از تعداد مساجد در غرب کابل وجود ندارد؛ اما به گفته‌ی مردم بیش از صدها مسجد وجود دارد که هرهفته در هرمسجد یک یا دو فاتحه برگزار می‌شود. میلیون‌ها افغانی از این بابت هرهفته مصرف می‌گردد و به تنگ‌دستی مردم می‌افزاید.
طبق آماری که از سوی اوچا اعلام گردیده در سال ۲۰۲۳ بیش از ۲۸ میلیون نفر در افغانستان به کمک‌های بشردوستانه نیاز خواهند داشت. طبق این آمار فقر در افغانستان رشد ۱۶ درصدی داشته است.
گزارش از: عنایت مهدوی
عکس: شبکه‌های اجتماعی
