نویسنده : دکتر حفیظ شریعتی سحر
در سال ۱۸۹۳ میلادی/ ۱۳۱۰ قمری، مردم جاغوری به ویژه مردم پشی، شیرداغ، قلندر، بابه، مسکه و هیچه در نبرد در برابر لشکر امیر عبدالرحمان خان شکست خوردند و آواره شدند. بیشترین آواره از مردم قلندر و مسکه بودند که سرزمین‌های ارغنداب و دایچوپان از آنان به ستم ستانده شدند و به قبایل پشتون از آن طرف مرز کنونی، واگذار شدند.
در این میان، عیاران و جوان‌مردان هزاره، نبرد را پایان یافته نمی‌دیدند و برای آزادسازی اسیران می‌جنگیدند. دو روایت شفاهی در جاغوری از این نبردها وجود دارد. یکی حمله مردم لومان، شغله و الیتو برای آزادسازی اسیران در بالای پل روی رودخانة سنگماشه است که در اثر آن، اسیرانی به زنجیر کشیده شده به دریا می‌افتند و برخی رها و برخی دیگر در دریا غرق می‌شوند. دومین روایت شفاهی، نبرد عیاران غرب جاغوری به سرکردگی زنِ شجاع از مبارزان مردمی است که بارها بر لشکریان امیر کمین زده بودند و اسیران ارزگان، دایچوپان، قلندر، مسکه، بابه و هیچه را آزاد کرده بودند. این زن شجاع سرانجام در پیدگه، زادگاهش شهید شده بود.
اکنون مردم هزاره تصمیم گرفته‌اند که به کمک خیرین و حمایت‌کنندگان، آرامگاه تاج‌بیگم را بسازند. آرامگاهی که نمادی از شکوه و مبارزه است. این آرامگاه به یاد تمام زنان مبارز هزارستانی نام گذاری خواهد شد. از این‌رو از تمام مردم عزیز مان خواهشمندیم که کمک‌شان را برای ساختن آرامگاه تاج‌بیگم دریغ نکنند. نام کمک‌کنندگان همراه با عکس ایشان در آرامگاه نصب خواهد شد.
یاهو!
