زکات فطره یا فطریه چیست؟
اولین پرسشی که در مواجهه با زکات فطره یا فطریه به ذهن خطور می‌کند، این است که اساساً فطریه چه مفهومی دارد و چرا باید بعد از یک ماه روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان، حتماً مبلغ یا جنسی را به عنوان فطریه پرداخت کنیم؟
برای دانستن پاسخ این پرسش در وهله اول باید دقت شود که بنا بر آموزه‌های دینی، پرداخت زکات فطره بعد از یک ماه روزه‌داری در ماه رمضان و در روز عید فطر که روز اول ماه شوال است، واجب شرعی است. به این معنا که هر مسلمانی وظیفه دارد مبلغی یا مالی را که علمای دینی مشخص می‌کنند، در روزعید فطر به قصد قربت پرداخت کند تا صرف رسیدگی به امور فقرا و نیازمندان و دیگر مواردی شود که در فقه اسلامی تعیین شده است.
چه کسانی باید فطریه بدهند؟
هر مسلمانی که بالغ، عاقل و هوشیار بوده و فقیر نباشد، باید در پایان ماه مبارک رمضان برای خود و نان‌خورهایش زکات فطره را پرداخت کند. در این صورت هر فردی با داشتن این شرایط چهارگانه، حتی اگر فرد غیرمسلمانی هم نان‌خور او باشد باید به ازای او نیز فطریه بدهد.
نکته قابل توجه این است ممکن است شخصی به دلایلی نتواند یک روز یا تمام ماه رمضان را روزه بگیرد، در این مورد باز هم پرداخت فطریه بر او واجب است و نگرفتن روزه، دلیل پرداخت نکردن فطریه نخواهد بود.
نکته دیگر آن است که «قوت غالب» به عنوان شاخصه پرداخت فطریه عنوان می‌شود. در این مورد باید دقت شود که قوت غالب در طول سال ملاک است، نه فقط در ماه رمضان. در عین حال بر اساس فتوای برخی از مراجع تقلید از جمله مقام معظم رهبری اگر از گندم، برنج، خرما، جو و مانند این‌ها داده شود، کفایت می‌کند و لازم نیست که حتماً قوت غالب فرد باشد.
چه کسانی از پرداخت فطریه معاف هستند؟
طبق آموزه‌های اسلامی چند گروه از افراد از پرداخت فطریه معاف هستند، هرچند که گرفتن روزه بر این عده واجب باشد.
- فقرا: طبق اسلام، فقیر کسی است که هزینه امرار معاش متعارف یک‌ساله خودش و نان‌خورهایش را به صورت یکجا و یا به طور متناوب نداشته باشد. پس اگر کسی در شب عید فطر خرجی یک سال را ندارد اما شاغل است و هر ماه درآمدی دارد، فقیر محسوب نمی‌شود. در عین حال کسی که بیکار است اما خرجی یک سال آینده را دارد، فقیر نیست. اما کسی که بیکار است و به اندازه خرجی یک سال آینده‌اش دارایی ندارد، فقیر شمرده می‌شود.
- دختری که به خانه شوهر برود: اگر دختری قبل از غروب آفتاب آخرین روز ماه رمضان به خانه شوهر برود و به طور رسمی زندگی مشترک خود را شروع کند، فطریه‌اش بر عهده شوهر است. اما اگر بعد از غروب آفتاب آخرین روز ماه رمضان به خانه شوهر برود، پدرش باید فطریه او را بپردازد. به عبارت دیگر دختری که عقد کرده ولی در خانه پدر زندگی می‌کند، فطریه‌اش بر عهده پدر است، مگر اینکه قبل از غروب آفتاب آخرین روز ماه رمضان به خانه شوهر برود.
- جنین: فطریه دادن برای بچه‌ای که در شکم مادر است و هنوز متولد نشده، واجب نیست چون هنوز نان‌خور کسی محسوب نمی‌شود.
- نوزاد: نوزادی که بعد از غروب آفتاب آخرین روز ماه رمضان به دنیا بیاید، فطریه ندارد. اما اگر نوزادی در ماه رمضان و قبل از غروب آفتاب آخرین روز این ماه به دنیا بیاید، پدرش یا کسی که مخارج مادر را متحمل می‌شود باید فطریه او را پرداخت کند.
فطریه را به چه کسانی باید پرداخت؟
در مورد محل اصلی مصرف فطریه باید به نظرات مراجع عظام تقلید مراجعه کرد که دو نظر را ارائه داده‌اند. از یک طرف طبق نظر امام خمینی رحمه‌الله و بعضی از مراجع عظام تقلید، فطریه را می‌توان در تمام هشت موردی که زکات مال در آن مصرف می‌شود پرداخت کرد. یعنی شامل:
- فقیران
- مسکینان: یعنی افرادی که وضعیت اقتصادی‌شان از فقیران هم بدتر است.
- مسافرانی که در راه مانده و خرج برگشت به شهر خود را ندارند.
- بدهکارانی که نمی‌توانند قرض خود را بپردازند.
- در راه خدا: یعنی در تمام کارهای خیری که سود و نفع آن به عموم مسلمین برسد. مانند ساختن و تعمیر مسجد، راه، پل، مدرسه و بیمارستان و …
- کافرانی که با دادن زکات به اسلام ترغیب می‌شوند یا در جنگ به مسلمانان کمک می‌کنند.
- پرداخت به نائب امام یا کارمندان حکومت اسلامی که مأمور جمع‌آوری زکات و رساندن آن به نیازمندان است.
بعضی از علمای شیعه مانند آیات عظام صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی و نوری همدانی هم معتقدند که فطریه مخصوص فقیران و مسکینان شیعه است و لازم نیست آن را در موارد دیگر هزینه کرد. به عنوان مثال آیت‌الله مکارم شیرازی در این باره تأکید کرده‌اند که: «زکات فطره برای شیعیان نیازمند باید مصرف شود. اما در صورت داشتن این شرط مثلاً می‌توان به زلزله‌زدگان نیز پرداخت کرد.»
در عین حال مستحب است هر کسی فطریه خود و خانواده‌اش را در وهله اول به اقوام و خویشاوندان فقیرش بدهد و اگر در میان آن‌ها فقیری نباشد، به همسایه فقیر یا اهل علم و فضیلت و تقوا که فقیر هستند، بپردازد.
مقدار فطریه چقدر باشد؟
هر کسی که ادای فطریه بر او واجب است باید به ازای خودش و هر یک از نان‌خورهایش مقدار سه کیلو (یک صاع) از گندم، برنج، جو، خرما، کشمش یا ذرت به مستحق دریافت فطریه بدهد یا مبلغ آن را پرداخت کند.
بر اساس دستور مراجع تقلید و علمای دین، بهتر است که از بین موارد عنوان شده، موردی انتخاب شود که در آن منطقه، روستا یا شهر مردم در طول سال بیشتر از آن تغذیه می‌کنند.
نکته مهم در پرداخت فطریه این است که کسی که فطریه چند نفر را می‌دهد، لازم نیست که همه را از یک جنس بدهد؛ مثلاً همه را برنج یا گندم حساب کند. به عبارت دیگر اگر فطریه بعضی را برنج و بعضی را گندم بدهد، کفایت می‌کند. اما باید دقت شود که در پرداخت فطریه یک نفر نمی‌توان نیمی را گندم و نیمی را برنج داد، یعنی قیمت دو جنس را در فطریه یک نفر نباید مخلوط کرد.
چه زمانی فطریه را پرداخت کنیم؟
فطریه را در دو زمان می‌توان پرداخت کرد: یکی قبل از نماز عید فطر است که اگر کسی می‌خواهد نماز عید فطر را به‌جا بیاورد، احتیاطاً قبل از نماز عید، فطریه‌اش را پرداخت کند. دوم بعد از نماز عید فطر تا اذان ظهر است که اگر کسی قصد اقامه نماز عید فطر را ندارد، تا زمان اذان ظهر عید فطر فرصت دارد که فطریه‌اش را پرداخت کند.
بنابراین پرداخت فطریه در ماه رمضان صحیح نیست و اگر کسی در طول ماه رمضان فطریه خود و خانواده‌اش را پرداخت کرده، باید بعد از تمام شدن ماه مبارک، دوباره فطریه را بپردازد. چون زمان دقیق پرداخت فطریه، بعد از آخرین غروب ماه رمضان است.
اما اگر کسی به هر دلیلی موفق نشد تا موقع اذان ظهر عید فطر، فطریه‌اش را پرداخت کند، باید در اولین فرصت ممکن این کار را انجام بدهد. البته در این حالت نباید نیت ادا یا قضا کند.
منبع: https://www.tasnimnews.com/
