محمدکاظم کاظمی- نویسنده و شاعر افغانستانی
نمی‌توان انکار کرد که بخشی از احساس یا تصویر ذهنی‌ای که از پدیده‌ها داریم، به نام‌شان ارتباط می‌یابد. این‌که نام یک پدیده تا چه حد با ماهیت آن سازگار است، موضوعی است مهم و قابل تأمل.
هم بدین دلیل است که نهادن نام‌های نیکو بر اشخاص و یادکردن آن‌ها با نامی که خود می‌پسندند، از وظایف اجتماعی انسان‌هاست و از جمله آداب معاشرت دانسته می‌شود.
مسلماً وقتی پای یک قوم، طایفه یا ملت به میان می‌آید، قضیه حساسیت بیش‌تری می‌یابد، به‌ویژه اگر آن قوم، طایفه یا ملت با ما پیوندی دینی، زبانی، تاریخی و فرهنگی داشته باشد و ما را نیازمند مراوده و ارتباط دایمی بسازد.
با این وصف هیچ بی‌جا نیست اگر ما مردم افغانستان از هم‌زبانان ایرانی خویش انتظار داشته باشیم که نام کشور و مردم ما را با دقت و درستی به‌کار برند. این انتظاری است که تا کنون به تمام و کمال برآورده نشده است و بسیاری از مردم افغانستان از این‌که در گفتارهای روزانه‌ی مردم و حتی گاه رسانه‌های ایران، با عبارت «افاغنه» یاد می‌شوند، ناخشنود هستند.
واقعیت امر هم این است که کاربرد عبارت‌هایی همچون «افاغنه» و «افغانی» و در شکل محاوره‌ای‌اش «افغونی»، خالی از بار تحقیر و تخفیف هم نبوده است. به همین سبب هرگاه نیمه ناخوشایند حضور مردم افغانستان در ایران مورد نظر بوده است، کاربرد این کلمات بیش‌تر شده است.
اما به راستی نام درست این کشور و این ملت چیست؟ و مردم ایران، به ویژه رسانه‌ها که وظیفه حساس‌تری در این امور دارند، باید چه نام‌هایی را به کار برند؟
«افاغنه» موهن‌ترین نامی است که می‌توان به مردم افغانستان داد، به ویژه با توجه به سابقه‌ی تاریخی این نام در قضایای حمله‌ی هوتکیان به اصفهان و براندازی سلطنت صفوی. به همین دلیل، این نام حتی اگر با نیت تحقیر و توهین هم به کار نرفته، همواره این اثر را داشته است.
اما «افغانی» ضمن این‌که خالی از تحقیر نیست، از نظر دستوری هم ایراد دارد، چون «ی» نسبت را نمی‌توان به قوم اضافه کرد و از آن، گروهی از مردم را در نظر داشت. در این مورد استاد ابوالحسن نجفی در کتاب ارزشمند «غلط ننویسیم» می‌گوید: «اهل کشور افغانستان را باید افغان بنامیم و نه افغانی، چنان‌که اهل کشور ترکیه و استان کردستان را ترک و کرد می‌نامیم و نه ترکی و کردی.»(۱) کلمه‌ی «افغانی» در واقع واحد پول افغانستان است.
پس نام درست برای ملت افغانستان چیست؟ قانون اساسی افغانستان کلمه‌ی «افغان» را پیشنهاد می‌کند: (بر هر فردی از افراد ملت افغانستان کلمه‌ی افغان اطلاق می‌گردد.»(۲) پس در مراجع رسمی، دیپلماتیک و رسانه‌ای، کاربرد کلمه‌ی «افغان» برای اتباع این کشور بلامانع است.
ولی نباید از نظر دور داشت که در نظر گروه وسیعی از مردم افغانستان، کاربرد «افغان» هم خالی از اشکال نیست، چون نام قوم «افغان» (پشتون) را تداعی می‌کند که فقط یکی از اقوام این کشور است و انتساب همه مردم افغانستان به این قوم، خالی از اشکال نیست. مثل این که همه مردم هندوستان را «هندو» بنامیم.
اگر از این زاویه بنگریم، کاربرد کلمه‌ی «افغانستانی» برای مردم افغانستان مناسب‌تر به نظر می‌رسد، هرچند از نظر حاکمیت کنونی این کشور، «افغانستانی» نامیدن مردم افغانستان، اعتراضی غیرمستقیم به قوانین رسمی و عرف دیپلماتیک کنونی به حساب می‌آید، چون قوه‌ی حاکمه‌ی افغانستان بر آن است که همه مردم این کشور، حتی از اقوام گوناگون، «افغان» به حساب می‌آیند.
با آن‌چه گفته شد، از مردم و رسانه‌های کشور همزبان ایران انتظار می‌رود که مردم کشور افغانستان را «افغانستانی» یا «افغان» بنامند و این را در خاطر داشته باشند که نامی که بر یک پدیده می‌گذاریم، در تصویری که از آن پدیده در ذهن ما نقش می‌بندد، نقشی اساسی دارد.
پی‌نوشت‌ها
۱. ابوالحسن نجفی، غلط ننویسیم، چاپ دهم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ذیل «افغان / افغانی».
۲. قانون اساسی افغانستان، بند چهارم.
