مراسم گرامی داشت بیست و نهمین سالیاد شهادت شهید وحدت ملی استاد عبدالعلی مزاری، با عنوان «شهید مزاری، مردم و دولت‌سازی» توسط جمعی از فرهنگیان مهاجرین افغانستانی مقیم مشهد، در تالار فرهنگ سرای انقلاب اسلامی این شهر در روزشنبه19 حوت 1402 برگزار گردید.
در این نشست علمی تعدادی زیادی از فرهنگیان، علما، دانشجویان، مسئولین دفاتر آیات عظام و تشکل‌های فرهنگی مهاجرین و مسئولین برخی نهادهای جمهوری اسلامی ایران اشتراک کرده بودند.
اجرای برنامه را سید جمال الدین سجادی به عهده داشت و در ابتدای جلسه از محترم حاج قمبری دبیرنشست خواست که در جایگاه بیاید و جلسه را آغاز نماید. اقای قمبری ضمن خوش آمدگوی به مهمانان و تشکر از اشتراک کنندگان گفت: روز شهادت رهبر شهید روز بسیار غم‌انگیز برای مهاجرین افغانستانی بود و احساس می‌شد توده‌های مردم انگار پدر و بابه واقعی خودشان را از دست داده‌اند.
سپس جناب اقای دکترابراهیمی غرجستانی به تبیین مبانی و مؤلفه‌های دولت‌سازی و ملت‌سازی در اندیشه شهید مزاری پرداخت و گفت: شهید مزاری معتقد بود دولت ملی و ملت متحد زمانی به وجود می‌آید که وحدت و همدلی در جامعه شکل بگیرد.
غرجستانی سپس به تلاش‌های شهید مزاری در راستای ایجاد وحدت در سه بخش پرداخت : وحدت درون قومی، وحدت ملی و وحدت امت اسلامی. به باور غرجستانی، نفی انحصار و استبداد و حاکمیت عدالت اجتماعی از دیگر مؤلفه‌های دولت‌سازی و ملت‌سازی بود که شهید مزاری در اندیشه و عمل به آنها اهتمام زیادی داشت و سخنان شهید مزاری که می‌گفت می‌خواهیم ستم‌های چندین قرنه پایان یابد و هزاره بودن جرم نباشد دقیقا در همین راستا بود.
بعد از سخنرانی اقای غرجستانی حجت الاسلام استاد اعتمادی از یاران شهید وحدت ملی به ذکر خاطرات که از رهبر شهید داشت پرداخت، سپس حجت الاسلام عزیزالله بیانی تاریخ‌نگار و شاعر قطعه شعری را با عنوان فصل‌الخطاب که در رثای شهید وحدت ملی سروده بود به خوانش گرفت و حضار را مورد تآثیر قرار داد.
بعد از قرائت شعری اقای بیانی، شاعر گرامی جناب اقای مخلص‌زاده شعری که درباره رهبر شهید سروده بود قرائت کرد. خانم داکتر سکینه احمدی مقاله‌ای را با عنوان «حقوق زن از دیدگاه رهبر شهید» قرائت کرد. در این مقاله جایگاه زن در اندیشههای رهبر شهید مورد بحث و بررسی قرار گرفته بود و حضور پررنگ زنان در تشکیلات حزب وحدت اسلامی افغانستان به رهبری شهید وحدت ملی نشان‌دهنده نگاه بلند رهبر شهید به جایگاه زن در عرصه اجتماعی و سیاسی است.
در ادامه، میزگرد علمی با اجرای دکتر محمد جواد صفدری و با حضور کارشناسان محترم اقای قربانعلی انصاری معاون پیشین ولایت دایکندی، بصیر احمد بیگ‌زاد خبرنگار وتحلیل گرمسایل سیاسی و دکتر ناصری دکترای علوم سیاسی از دانشگاه تهران در محور شهید مزاری، مردم و دولت‌سازی برگزار شد.
مجری برنامه پرسش‌هایی در زمینۀ جایگاه مردم در اندیشه شهید مزاری، عدم شکل‌گیری ملت‌سازی و دولت سازی و عوامل شکست نظام‌های سیاسی در افغانستان مطرح کرد. اقای قربانعلی انصاری به اشاره به منافع جمعی در اندیشه شهید مزاری گفت خط قرمز شهید مزاری منافع مردم افغانستان بود و برای تآمین منافع جمعی راهکارهای مختلف ارائه کرد و طرح عدالت اجتماعی که شاه بیت سخنان شهید مزاری است در راستای تآمین منافع جمعی است. شهید مزاری باور داشت تا زمانی که عدالت اجتماعی تآمین نشود منافع مردم تآمین نخواهد شد. وقتی منافع جمعی تآمین نشود بحران در افغانستان ادامه پیدا خواهد کرد. ممکن کسانی بیایند با سرنیزه چند صباحی برمردم افغانستان حکومت کنند؛ اماتجربه ثابت ساخته است که چنین حکومت‌ها دوام پیدا نخواهد کرد.
انصاری با اشاره به مشارکت سیاسی همه اقوام و گروه‌ها در قدرت سیاسی گفت از نظر شهید مزاری تا زمانی که همه اقوام در تصمیم گیری‌ها شریک نباشند ثبات و آرامش در افغانستان به وجود نخواهد آمد و پیشنهادی سیستم فدرالیسم از سوی شهید وحدت ملی در جهت ایجاد ثبات و پایان منازعۀ دوام‌دار در این کشور صورت گرفت.
احمد بصیر بیگ‌زاد، سخنران دیگر محفل به اثرات جهانی شخصیت شهید مزاری پرداخت و گفت: نهضت‌ها، قدرت‌ها و شخصیت‌های جهانی بیشتر از حوزه داخلی و ملی، به عمق کارهای شهید مزاری پی برده و تحت تآثیر شهید مزاری قرار گرفته‌اند. او همچنان افزود، بابه مزاری به هزاره‌ها یاد داد چگونه در چرخه قدرت و سیاست به تعاملات بپردازند. او همانگونه که صلح کردن را یاد داد، جنگ کردن و سیاست کردن را نیز یاد داد.
وی همچنین افزود، مزاری به عنوان یک رهبر مطالبه‌گر برای وحدت جامعه متکثر افغانستان و دوری از حاکمیت تک‌قومی، نظام فدرالیزم را به منظور حضور هویت‌های مختلف کشور، پیشکش کرد و گفت: وحدت در تکثر و تنوع قومی و تفاوت فرهنگی فقط در سایه نظام غیر متمرکز و سیستم فدرالیسم میسر است.
دکتر ناصری سخنران دیگر محفل با اشاره به تجربه نظام‌های سیاسی در افغانستان عدم مشارکت واقعی مردم در این نظام‌ها گفت: در افغانستان ما شاهد ظهور و افول نظام‌های متعددی طی ۵۰ سال گذشته هستیم. با نگاهی به نظام‌های سیاسی گذشته می‌توان تمرکز‌گرایی را وجه مشترک همه آنها برشمرد. شهید مزاری با درک این مهم به مقابله با انحصار پرداخت. شهید مزاری در باب دولت‌سازی قائل به این نظر بود که ابتدا باید نقطه پایانی بر خشونت‌ها و جنگ‌های داخلی گذاشته شود. او نقطه پایان را در مشارکت واقعی اقوام در تعیین سرنوشت سیاسی می‌دانست.
ناصری با اشاره به اینکه این روزها داعیه نظام فدرالی گرم است و تکیه برخی به اذهان شهید مزاری به این نظام هست باید گفت به نظر من مهم اینست که از راه گفتگو نظامی را ایجاد کنیم که ابتدا مورد توافق همه باشد و در گام دوم زمینه مشارکت واقعی نمایندگان مردم را فراهم آورد.
گرچه دکتر ناصری درخصوص پیاده کردن نظام فدرالیسم در شرایط فعلی ابراز تردید کرد؛ اما رد هم نکرد و گفت که در باره عملی شدن سیستم نظام فدرالیسم در افغانستان در مراکز علمی و اکادمیک بیشتر بحث و بررسی صورت بگیرد.
در حاشیه مراسم، نقاشی تمثال شهید وحدت ملی به صورت زنده توسط استاد شفیق، نمایشگاه کتاب توسط جناب اقای دکترمجید محمدی، تابلوهای بسیار نفیس و ارزشمند از سخنان رهبر شهید و اشعاری که در رسای شهید وحدت ملی سروده شده با خط زیبای هنرمندان چیره‌دست آقای حبیب الله مظفری و آقای عبدالله حلیمی به نمایش گذاشته شده بود. نمایشگاه مورد استقبال اشتراک کنندگان قرار گرفت و اشتراک‌کنندگان از ابتکار هنرمندان کشور در برگزاری نمایشگاه در حاشیه مراسم شهید وحدت ملی تشکر و قدردانی کردند.
